Dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen infertilite, diğer adıyla kısırlık, üreme çağındaki her 6 çiftten birinde görülmekte; ülkemizdeki kısırlık oranı ise yaklaşık % 15 civarında seyretmektedir.

Artan kısırlık rakamlarına karşın günümüzde tüp bebek başta olmak üzere infertilite tedavi yöntemlerindeki gelişmelere bağlı olarak birçok çift çocuk sahibi olabilmektedir.

İnfertilite nedir?

Bir çiftin düzenli olarak korunmasız ilişkiye girmesine rağmen bir yıl veya daha uzun sürede hamile kalamaması infertilite olarak tanımlanmaktadır. 35 yaş üstü kadınlarda ise doğurganlığın azalmaya başlaması nedeniyle, 6 aylık korunmasız ilişkiden sonra hamile kalınamadığı durumda infertilite varlığının araştırılması önerilmektedir.

İnfertilite iki tipte ele alınır:

• Birincil (primer) infertilite; daha önce hiç çocuk sahibi olmayanların gebe kalmakta güçlük çekmesidir.
• İkincil (sekonder) infertilite ise; geçmişte bir veya daha fazla gebelik geçiren kişilerin yeniden gebe kalmakta zorlanmasıdır.

İnfertilite nedenleri nelerdir?

Kısırlık, erkek veya kadın üreme sistemlerinde meydana gelen bir dizi problemden kaynaklanabilir.

Kadın infertilitesinin nedenleri şu şekilde sıralanır:

• Fallop tüplerinde tıkanıklık (geçirilmiş enfeksiyon, pelvik cerrahi operasyon gibi durumlara bağlı)
• Uterus bozuklukları (doğuştan septat uterus/rahimde perde, rahim içi yapışıklık, myom, polip vb. oluşumlar)
• Yumurtalıklardaki bozukluklar (Polikistik over sendromu, yumurtalık yetmezliği, endometrioma/çikolata kisti ve diğer yumurtalık kistleri)
• Endokrin sistemi bozuklukları nedeniyle üreme hormonlarında meydana gelen dengesizlikler, hipofiz bezi yetersizliği vb.
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar
• Aşırı kilo alma veya vermeye bağlı yumurtlama sorunları

Erkek infertilitesinin nedenleri ise şunlardır:

• Varikosel (testis damarlarının genişlemesi, şişmesi)
• Üreme sisteminde tıkanmaya bağlı olarak meninin dışarı atılmasında yaşanan işlev bozukluğu
• Hormonal bozukluklar
• Kemoterapi, radyoterapi gibi nedenlere bağlı gelişen testis yetmezliği
• Testislerde ısı artışına bağlı olarak sperm kalitesinin düşmesi
• Cinsel organda iltihaplanma
• Obezite, diyabet gibi hastalıkların varlığı

Bu nedenlerin yanında sigara ve aşırı alkol tüketimi, sağlıksız beslenme, çevre kirliliği, toksinlere ve kanserojen maddelere maruz kalma gibi nedenler hem kadınlarda hem de erkeklerde genç yaşta infertiliteye yol açabilmektedir.

Bazen de yapılan testlerin sonunda çiftte kısırlığa neden olabilecek herhangi bir probleme rastlanmaz. Bu durum, ‘açıklanamayan infertilite’ şeklinde değerlendirilir.

Tanı ve Tetkikler

İnfertiliteye yaklaşımda öncelikle detaylı bir öykü ve fizik muayene ile ilk değerlendirme yapılır. İnfertilitenin neden kaynaklandığının doğru şekilde anlaşılabilmesi için her iki çifte de bazı testler uygulanmaktadır.

Kadınlarda istenilen testler

• Ovulasyon (Yumurtlama) testi: Hastadan kan alınarak, yumurtlama olup olmadığını belirlemek için hormon düzeyleri ölçülebilir.
• Yumurtalık rezervi testi: Büyümeye hazır yumurta (antral folikül) rezervi bu testle belirlenebilir. Bu amaçla kanda bakılan Anti-müllerian hormon düzeyi ve vajinal ultrasonla değerlendirilen bazal antral folikül sayımı yaygın olarak kullanılan testlerdir.
• Diğer hormon testleri: Üreme süreçleri ile ilişkili hipofiz hormonları ve yumurtlama hormonlarının seviyeleri incelenir.
• Radyolojik görüntüleme testleri: Pelvik ultrasonografi ile rahim veya yumurtalıklarda olası hastalıklara bakılır. Rahim içi boşluğunun daha ayrıntılı görüntülenmesi için salin infüzyon sonografi istenebilir.

Histerosalpingografi: Rahmin ve fallop tüplerinin durumunun değerlendirilmesi, tıkanıklıkların veya diğer sorunların tespitini sağlayan özel bir röntgen testidir.

Hastanın durumuna bağlı olarak ek testler de gerekebilmektedir.

• Histeroskopi: Rahimdeki anormalliklerin ve rahim hastalıklarının araştırılması için yapılan bir incelemedir.
• Laparoskopi: Minimal invaziv cerrahi ile fallop tüpleri, yumurtalıklar ve rahim incelenir.

Erkeklerde istenilen testler

• Spermiogram (Semen analizi): Erkekten alınan meni örneği laboratuvarda analiz edilerek spermin sayı, hareketlilik ve şekil açısından normal sınırlar aralığında olup olmadığına bakılır.
• Hormon testi: Kan testi ile testosteron ve diğer erkek hormonlarının seviyesine bakılabilir.
• Genetik test: Ciddi sperm sorunu olan erkeklerde kısırlığa neden olabilecek genetik bir kusur olup olmadığı değerlendirilir.
• Testis biyopsisi: Menide hiç sperm olmadığında testisteki anormalliklerin belirlenmesi ve aynı anda tüp bebek (IVF) için sperm elde edilmesi amacıyla uygulanır.
• Radyolojik Görüntülemeler: Kısırlık nedenlerinin araştırılmasında transrektal veya skrotal ultrason ile vazografi gibi tetkikler istenebilir.
• Nadir durumlarda, DNA anormalliklerine de bakılabilmektedir.