Polikistik over sendromu (PKOS), yumurtalıklarda normalden fazla miktarda küçük gelişmekte olan foliküler kistlerin olduğu bir endokrin bozukluktur. Bu kistler içlerinde olgunlaşmamış yumurtaları içerirler. Özellikle üreme çağındaki genç kadınlarda sık görülmekte olan polikistik over sendromu; ovulasyon (yumurtlama) sorunlarına yol açabilmekte ve ileride diyabet, hipertansiyon, kardiyovasküler problemler gibi metabolik sorunların gelişimine de zemin hazırlayabilmektedir.

Nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte, ailede PKOS öyküsü, insülin direnci, obezite, enflamasyon gibi nedenler kişide bu rahatsızlığın gelişiminde rol alabilmektedir. 

Polikistik over sendromu nedir?

Polikistik over sendromu, yumurtalıklarda çok sayıda küçük folikül kistinin varlığıyla karakterize bir endokrin bozukluktur. Bu küçük folikül kistleri içlerinde henüz gelişmemiş yumurtaları barındırırlar ve normalde her kadında bulunan zararsız kistlerdir. Yumurtlama, üreme çağında yaklaşık her ay gerçekleşen ve hipotalamus/hipofiz bezi ile yumurtalık arasında birçok hormonun kontrolünde gerçekleşen fizyolojik bir olaydır. Polikistik over sendromu olan kadınlarda yumurtlama döngüsünde gecikmeler nedeniyle adet sikluslarında gecikmeler olabilir. Adet sikluslarının 35 günden daha uzun aralıklı olması bulgulardan biridir. Sendromun bir diğer özelliği yüksek androjen seviyelerine bağlı olarak vücutta tüylenme artışının görülebilmesidir.  Androjen hormonu kadınlarda normal şartlarda küçük miktarlarda bulunur ve erkeklik hormonu olarak bilinir.

Polikistik over sendromunun tanısı;  adet siklusunda gecikmeler, androjen hormonu yüksekliği bulguları (tüylenme artışı gibi) ve ultrasonda yumurtalıklarda çok sayıda folikül kistinin görülmesi bulgularından en az ikisinin varlığında konur.

PKOS’lu kadınlarda ek olarak insülin direncine bağlı kilo alma sorunu olabilir. İnfertilite, diyabet, hipertansiyon, karaciğer yağlanması, metabolik sendrom, anksiyete bozuklukları gibi çeşitli problemlere yol açabilmektedir.

PKOS tedavisinde amaç, semptomları azaltarak bu durumun sonucunda gelişebilecek olası sağlık sorunlarını önlemektir. Tedavide öncelikle yaşam stili ile ilgili düzenlemeler yapılarak kilo kontrolünün sağlanması hedeflenir ve ardından gerektiğinde çeşitli ilaçlar önerilebilir.

Polikistik over sendromu belirtileri nelerdir?

Polikistik Over Sendromu belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Adet düzensizlikleri
• İnfertilite
• Yumurtalıklarda çok sayıda folikül kisti varlığı
• Vücutta kıllanma artışı
• Özellikle göbek çevresinde yağlanma ve kilo alımı
• Akneli veya yağlı cilt
• Saçlarda incelme, dökülme veya erkek tipi kellik
• Koyu cilt lekeleri

İnfertil Hastalarda Polikistik Over Sendromu

Polikistik Over Sendromu, anovulasyonun (yumurtlamanın olmaması) yaygın bir nedenidir.

Polikistik over sendromlu bazı kadınlar ara sıra yumurtlarken bazılarında ise yumurtlama hiç gerçekleşmez. Bu bakımdan polikistik over sendromu tanısı almış kadınlarda infertilite problemi görülebilir. Genellikle hamile kalmakta zorlanan hastalarda hamilelik şansını artırmaya yönelik öneriler ve ilgili tedaviler uygulanabilmektedir. İlgili önerilerle çoğu PKOS’lu kadın gebe kalabilmektedir.

Polikistik over sendromu tedavi basamakları

Polikistik over sendromunun kesin bir tedavisi yoktur. Ancak semptomlar tedavi edilebilir. Kıllanma, sivilcelenme, adet düzensizlikleri gibi semptomlar ilaç tedavisi ile giderilebilir.

İnfertilite tedavisinin basamakları ise şöyledir:

• Polikistik over sendromlu hastalar için tedavide ilk basamak sağlıklı yaşam alışkanlıklarının ve dengeli beslenme programının benimsenmesidir. Özellikle hamile kalmaya çalışan kadınlarda en başarılı diyetler, düşük karbonhidratlı, düşük glisemik içerikli beslenmedir. Buna ek olarak düzenli egzersiz de önerilmektedir. Vücut kitle indeksinin istenen aralığa getirilmesi yumurtlamanın sağlanmasını ve gebe kalmayı kolaylaştıracak en önemli basamaktır. Yapılan çalışmalar vücuttaki fazla kilolardan %5’lik bir kaybın bile ovulasyon üzerine olumlu etkisi olabileceğini göstermektedir.
• Yaşam tarzı değişikliklerine rağmen hala yumurtlama seviyesi istenilen düzeye gelmeyen polikistik over sendromlu kadınlarda infertilite tedavisi kapsamında üremeye yardımcı tedaviler uygulanır.

Hastaya en uygun yaklaşım, konunun uzmanı doktor tarafından tanı ve test sonuçlarının ışığında planlanır.

• Polikistik over sendromlu kadınların hamile kalması için genellikle kontrollü yumurtalık uyarımı yöntemi tedavinin önemli bir adımını oluşturur. PKOS ilişkili infertilite tedavisinde; klomifen sitrat, letrozole, metformin gibi oral ajanlar ve gereğinde gonadotropinler uygulanabilir.

Kontrollü yumurtalık uyarımı kapsamında transvajinal ultrasonlar ve kan testleri ile yumurtlamanın gelişimi izlenir.

• Yumurtlama uyarıcı ilaçlar ile yanıt alınamadığında ‘laparoskopik ovaryan drillling’ adı verilen ve fazla androjen üretimine neden olan yumurtalıktaki küçük folikül kistlerinin birkaçının ısı ile destrükte edilmesini sağlayan cerrahi girişim bir seçenek olabilir. Bu cerrahi girişimin olası yarar ve riskleri doktorunuzla birlikte değerlendirilebilir.
• Yumurtalık uyarımı ile gebe kalamayan hastalar için bir diğer adım tüp bebek (IVF) tedavisidir. Tüp bebek yönteminde toplanan yumurtalar laboratuvarda döllenir ve daha sonra elde edilen kaliteli embriyo (döllenmiş yumurta) kadının rahmine transfer edilir. Ek embriyolar ise ileride kullanılmak üzere dondurularak saklanabilir.